محمد بیاتیان، کارشناس حوزه خودرو با اشاره به چالش‌های جدی در زنجیره‌تامین، محدودیت‌های ارزی و اختلال در واردات قطعات، تاکید می‌کند که این افت تولید صرفا ناشی از عوامل خارجی نیست، بلکه ناهماهنگی‌های داخلی، نبود برنامه‌ریزی دقیق و ضعف در مدیریت منابع نیز در تضعیف روند تولید نقش اساسی ایفا کرده‌اند. به باور او، تنها با اصلاحات ساختاری و بازنگری در سیاست‌گزاری‌ها می‌توان از این بحران عبور کرد.
به نظر شما مهم‌ترین دلایل کاهش خروجی کارخانه‌های خودروسازی در ماه‌های گذشته چه بوده است؟
یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش خروجی خودرو از خطوط تولید، تاثیر مستقیم و غیرقابل انکار تحریم‌ها بر صنعت قطعه‌سازی کشور است. بسیاری از مواداولیه و کالاهای واسطه‌ای که برای تولید قطعات خودرو لازم است، از خارج کشور وارد می‌شود یا به‌طور غیرمستقیم به‌فناوری‌های بین‌المللی وابسته است. زمانی که محدودیت‌های بانکی، لجستیکی و گمرکی ناشی از درگیری‌های منطقه‌ای و تحریم‌ها شدت می‌گیرد، قطعه‌سازان داخلی با کمبود منابع و ابزار مواجه می‌شوند و نمی‌توانند سفارشات خودروسازان را به‌موقع تحویل دهند. این کمبود باعث می‌شود خودروها ناقص و نیمه‌کاره از خط خارج شده و در انبارها باقی بمانند.
از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از قطعات مورد استفاده در خودروهای تولیدی کشور، به‌ویژه در خودروهای مونتاژی و کلاس متوسط به بالا، مستقیما از خارج وارد می‌شود. وقتی دسترسی به این قطعات به دلیل محدودیت‌های ارزی و بانکی مختل شود، روند تکمیل خودروها متوقف می‌شود. بنابراین اگرچه ممکن است بدنه، موتور یا بخش‌هایی از خودرو آماده باشد، اما غیبت یک قطعه کوچک اما حیاتی، کل فرآیند را مختل می‌کند و محصول نهایی وارد بازار نمی‌شود.
غیر از کمبود قطعات های‌تک و وارداتی، چه عوامل دیگری باعث انباشت خودروهای ناقص در انبارها شده است؟
یکی از دلایلی که کمتر مورد توجه تحلیلگران قرار گرفته، ضعف در مدیریت زنجیره‌تامین و نبود هماهنگی میان بخش‌های مختلف تولید است. در شرایطی که تحریم‌ها فشار می‌آورند، انتظار می‌رود بخش‌های داخلی سیستم تولید با برنامه‌ریزی دقیق‌تری عمل کنند؛ اما متاسفانه ما شاهد هستیم که در سطح انبارداری، تامین و حتی فروش، ناهماهنگی‌های جدی وجود دارد. گاهی یک قطعه در انبار موجود است اما به‌موقع به خط تولید نمی‌رسد یا برنامه‌ریزی عرضه خودروها با روند تولید هماهنگ نیست و این عوامل هم به پدیده خودروهای ناقص دامن می‌زند.
نکته دیگر این است که در بسیاری از مواقع، سیاست‌گزاری‌ها و تصمیمات بالادستی در خصوص تولید و عرضه خودرو، بر اساس واقعیت‌های روز بازار نیست. مدیریت بازار از جمله ارکان کلیدی کنترل عرضه و تقاضاست. وقتی تقاضا به‌شکل مقطعی تحریک می‌شود، اما عرضه با تاخیر و عدم هماهنگی همراه است، تبعات آن به‌شکل خودروهای ناقص یا دپوشده در انبارها نمایان می‌شود. به‌بیان ساده، مشکل فقط در نبود قطعه نیست؛ بلکه مدیریت ناهماهنگ و ناپایدار نیز نقش بسیار مهمی دارد.
با توجه به‌وضعیت موجود، چه راهکارهایی را برای بهبود وضعیت پیشنهاد می‌کنید؟
نخستین و مهم‌ترین راهکار، بازنگری اساسی در نظام مدیریت زنجیره‌تامین است. باید به جای واکنش‌های مقطعی و دستوری، نگاه بلندمدت و سیستماتیک به روند تامین و تولید وجود داشته باشد. استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند برنامه‌ریزی تولید، به‌روزرسانی داده‌های انبارداری و تقویت ارتباط میان تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان می‌تواند بخشی از مشکل را برطرف کند. باید از ابزارهای فناورانه برای پیش‌بینی کمبودها و تاخیرها استفاده کرد، نه این‌که بعد از بروز بحران به فکر راه‌حل بیفتیم.
از طرف دیگر، موضوع مدیریت بازار و مقابله با نظام‌های واسطه‌گری نیز باید جدی گرفته شود. امروز شاهد آن هستیم که به‌دلیل ضعف نظارت و عرضه نامتناسب، خودرو از خط تولید به‌دست مصرف‌کننده واقعی نمی‌رسد و در دست دلالان می‌چرخد. همین موضوع باعث می‌شود قیمت خودرو در بازار آزاد بالا برود و فاصله زیادی با قیمت کارخانه پیدا کند. اگر سازوکاری شفاف برای عرضه مستقیم و حذف واسطه‌ها فراهم شود، هم خودروساز می‌تواند به برنامه تولید پایدار برسد و هم مصرف‌کننده از فشار قیمتی خارج شود.
برخی معتقدند مشکلات تنها ناشی از تحریم‌هاست. شما تا چه حد با این دیدگاه موافق هستید؟
واقعیت این است که تحریم‌ها بخش مهمی از مشکلات فعلی صنعت خودرو را رقم زده‌اند و نباید این مساله را انکار کرد. با این حال، نگاه صفر و صدی به‌تحریم به ما کمک نمی‌کند. در کنار تحریم، ما با مشکلات ساختاری و مدیریتی مزمن نیز روبه‌رو هستیم. سال‌هاست که ساختار تصمیم‌گیری در صنعت‌خودرو متمرکز، رانتی و غیررقابتی باقی مانده و این وضعیت در زمان تحریم خودش را بیشتر نشان می‌دهد.
بنابراین اگرچه تحریم‌ها عامل خارجی مهمی هستند، اما اگر مدیریت صحیح و کارآمد در داخل وجود داشته باشد، می‌توان بخشی از فشارها را خنثی کرد. ما در دوران‌هایی تجربه کرده‌ایم که با استفاده از مهندسی معکوس، بومی‌سازی و اصلاح فرآیندها، بخشی از بحران‌ها کنترل شده است. این یعنی می‌توان در برابر تحریم ایستاد، اما با شرطی مهم: اصلاح مدیریت داخلی.
